Santa Margherita
In Cortona, het stadje waar ik nu alweer 25 jaar woon en waar ik (ook) als gids werk, is Santa Margherita de belangrijkste persoon. Ook al is ze zo ongeveer 719 jaar geleden gestorven.
Officieel wordt ze ieder jaar op 22 februari, de datum van haar sterfen, met alle egards behandeld. Niet alleen de burgemeester, de wethouders en de bisschop , maar zeer, zeer vele(ongelogen) gelovigen klimmen op die dag de berg op naar de basiliek, die haar naam draagt, de “ Basilica Santa Margherita”. Daar ligt haar gebalsemd lichaam goed zichtbaar opgebaard in een grote glazen sarcofaag met zilverbeslag. Op de 22e februari siert een soort kermis met kramen het plein voor de basiliek. Je kunt daar heerlijke knabberkoek met anijs erin kopen(“brigidini”).Maar eigenlijk heeft Santa Margherita die speciale eer niet eens nodig: ze leeft sowieso onder de Cortonesi. Wanneer het erom gaat gemoedstoestanden met woorden kracht bij te zetten, ligt de naam van Santa Margherita een ieder in Cortona voor in de mond. Een ander voorbeeld: ooit veroorzaakte ik ongewild een schoorsteenbrand en stond na goede afloop -nog met de schrik in de benen- na te praten met de brandweermannen. Ik vroeg, wat ik nu doen moest en ik dacht daarbij al aan een nieuwe kachel. Men raadde mij aan naar de “Santa Margherita” te gaan en daar de Santa te danken…….. die raad heb ik opgevolgd. Ik woon niets voor niets al lang hier.
Santa Margherita…..dit jaar 2016 wordt haar plaatsje onder de zon ook een beetje opgepoetst: de paus heeft het jaar 2016 als het Heilige Jaar van de Barmhartigheid uitgeroepen en het speciale karakter van dit jaar hebben we aan de Heilige Francesco te danken, ook uit de buurt afkomstig. Het is duidelijk dat hij in de schijnwerpers staat, maar zijn roem geeft ook het leven van Santa Margherita kleur. Zij verscheen weliswaar op het toneel nadat Francesco fysiek al niet meer op deze wereld was, rondom het midden van de 13e eeuw, maar zijn geloofsidealen hadden al volop hun uitwerking. Voor de Santa werden ze richtinggevend: wat kon in die tijd Margherita, op een bepaald moment in haar leven een alleen opvoedende moeder geworden, anders doen dan hulp zoeken bij de kerk? Ook al werd ze niet officieel een clarisse (een Franciscaanse non, die in het klooster leeft), ze werd toegelaten tot lekenorde der Fr anciscanen. Haar leven en handelen nadien waren geheel in de zin van Franciscus. Wie weet, heeft ze misschien ooit de Franciscus-Basiliek in Assisi bezocht , die toen al klaar was en voor iedereen een trekpleister? Een andere Cortoneser treedt daar in het voetlicht: deze Basiliek werd gebouwd door de uit Cortona afkomstige Fra Elia Coppi, de opvolger van Franciscus als ordehoofd.
Diezelfde Fra Elia Coppi bouwde ook in Cortona, kort na voltooiing van de Assisiaanse kerk, een Franciscaanse kerk, die dit jaar vanwege het Jubileumjaar waarschijnlijk goed bezocht zal worden. En daar stond in de crypte een kruis opgesteld, tot welk Margherita iedere morgen bad. Wanneer toeristen dit jaar wel of niet naar de aanwijzingen van de Paus de Franciscaanse kerk in Cortona bezoeken, kunnen ze na dit bezoek de berg oplopen naar de Basilica Santa Margherita, waar naast de sarcofaag ditzelfde kruis nog steeds wordt bewaard. En net zoals Margherita iedere dag van haar werk- naar haar woonstede liep, dwars door de zogenaamde “Heilige wijk”, zal nu de moderne toerist iets kunnen proeven van de verstilde en de serene atmosfeer van dit gedeelte van Cortona. En dezelfde tourist wijkt daarmede niet af van het spoor van zowel Franciscus als ook Margherita.
Ineke Feitsma
Arezzo, Pieve S. Maria Assunta
Als je in Arezzo voor de gevel staat van de prachtige Romaanse kerk , Maria Assunta gewijd (d.w.z.: de in de hemel opgenomen Maria), valt je oog meteen op iets bijzonders in het binnenste van de portaalboog: een Middeleeuwse 12 maanden kalender van gebeeldhouwde figuren , die op zeer plastische wijze werkzaamheden verrichten die bij de 12 maanden van het jaar passen.
Aflevering 1: de maand maart- de wind blaast
In maart voelen we het voorjaar al, maar het is nog oppassen geblazen: maart roert zijn staart. En zo voelde de Middeleeuwse mens dit ook: de maand maart wordt verpersoonlijkt in het derde tablet van het onderste register rechts (op de foto hieronder geheel links)door de “ Marcius Cornator”, de man die op een hoorn blaast. Aan de haren die hem stijl ter berge rijzen zien we dat de man net de voor deze maand karakteristieke wind op gang heeft gebracht.
In maart begon men vroeger –en ook nu nog-de tuin voor te bereiden voor het voorjaarszaaigoed. Alle groente voor de “minestra”, die we in de kookpot zien bij “januari” in de portaalboog, komt uit die tuin en
en dat het tuinwerk hard is, zegt het spreekwoord “per l’orto ci vuole l’uomo morto”: voor de tuin gaat de mens in puin, vrij vertaald.
In deze maand werd er behalve de “eeuwige” minestra in de boerenhoeves ook een zoete lekkernij gemaakt, de zogenaamde “cenci”, nu nog steeds het karnavalsgebak bij uitstek. Een recept uit 1710 geeft aan, dat een pastadeeg , bestaande uit alleen eieren, boter en suiker (zonder water dus) uitgerold moet worden tot subtiele “cenci” (= vodden), twee vingers lang, daarna heel kort gefrituurd moest worden en daarna bestrooid met suiker. Klaar is kees voor de carnavalsvierders. Carnaval, nog in maart? Addirittura, ja zeker: het carnaval van Foiano della Chiana (dichtbij Cortona, waar ik woon, in het dal waarop je vanuit Faulle uitkijkt: het Valdichiana)is misschien iets minder beroemd dan dat van Viareggio, maar wis en waarachtig is het het meest antieke van Italie , dat al als heidens feest bestond vanaf 1539. Op 5 maart dit jaar zal de laatste optocht zijn. Geen wonder dat nu op de 8e maart alleen de vrouwen vieren, wie komt er anders zijn bed uit??
De maand maart biedt dit jaar ook het Paasfeest. Het feest valt vroeg dit jaar en de processies op “venerdi santo” , op Goede Vrijdag, vaak heel indrukwekkend, zullen waarschijnlijk door van kou bibberende gelovigen en toeristen bezocht worden. In het al eerder genoemde Foiano vindt ook een beroemd Paasfeest plaats.
Mijn collega Mirjam schrijft op deze site van “Omnia Tourist Services” over het Paasfeest in Monte San Savino (“Monte” in de volksmond), een ander stadje in het Valdichiana, dat ook een prachtig feest heeft. Pasen dus : goed om met een paar cenci in de hand welgemoed de maartwind te trotseren : wie dit waagt ziet werkelijk iets wat “van de mensen hier” is!
Ineke Feitsma
Monte San Savino
MONTE SAN SAVINO is van oorsprong een middeleeuwse stadje, gelegen op de heuvels rond de vruchtbare Chianivallei en precies tussen de steden Arezzo en Siena. In dit schilderachtige plaatsje woon ik al ruim 25 jaar en langzaamaan ben ik er ingeburgerd en heb gewoontes en tradities leren kennen.
In Toscane en vooral in de kleinere steden heersen nog vele tradities, door de eeuwen heen overgeleverd en voornaamlijk met betrekking tot godsdienstige- rites en feestdagen evenals festiviteiten om seizoengebonden evenementen zoals de graanoogst, druiven- en olijvenpluk. Zo heeft ook Monte San Savino een belangrijke reeks van rites tijdens de week voor Pasen, de lijdensweek, die door jong en oud uit de stad en omliggende gehuchten worden nageleefd: ook al is het kerkbezoek gedurende het jaar schaars, tijdens de festiviteiten vòòr de hoogtijdagen komen grote groepen mensen bijeen om gezamelijk de reeks van traditionele etappes af te leggen.
Begin van de lijdensweek is op PALMZONDAG als alle kerkbezoekers een symbolisch olijftakje ontvangen die door de boeren van de olijfgaarden na een drastische snoei verzameld zijn.
Op WITTE DONDERDAG worden bij 12 gekozen lekenbroeders de voeten gewassen zoals Jezus Christus bij zijn discipelen deed. In 7 kerken in en buiten het stadje wordt het altaar en presbiterium prachtig versierd met de mooiste planten en bloemen die door een groep van gemeenteleden tijdelijk vanuit hun privécollectie naar de kerk worden vervoerd om er met trots te pronken: enorme potten met witte aronskelken en oranje clivia’s en andere voorjaarsbloemen geven een zoete geur en mystieke sfeer aan de kerk.
Immers vanaf die avond begint de “ronde van de 7 kerken” (Zoals het gezegde: Ik heb de ronde van 7 kerken afgelegd – Ho fatto il giro delle 7 chiese - wat betekent een eindeloos lange weg afleggen om iets te bereiken of ergens te komen)wanneer de gelovigen en nieuwsgierigen de tocht langs deze kerken maakt om hun eer te betonen aan het eucharistische moment en de prachtige composities en symboliek.
Op de avond van GOEDE VRIJDAG begint de lange optocht, voorafgegaan door de plaatselijke fanfare die zware droevige muziek ten gehore brengt. Dan volgt het gedragen kruis en het beeld van de gestorven Christus, omgeven door groepen lekenbroeders met witte en zwarte puntmutsen die hun gezicht bedekken: immers, in de middeleeuwen toen de lekenbroederorders gesticht werden om behoeftigen, zieken en armen te assisteren, mocht de weldoener niet herkend worden, vandaar deze vermomming. De gemeente volgt eerbiedig deze optocht met kaarsen in de hand en bij elke ingang van de 7 kerken staat de stoet met het beeld van Christus een moment stil. Alle huizen op de route hebben kaarsen op vensterbanken en balkonnen.
Op STILLE ZATERDAG komt de gemeente ‘savonds laat samen in de belangrijkste kerk van het stadje: precies om middernacht wordt de stilte doorbroken door het luidruchtig binnenbrengen van het beeld van de Opgestane Jezus: het Paasfeest begint op dat moment!
Op PAASZONDAG wordt de Opstanding uiteraard tijdens de kerkdienst gevierd en menigeen brengt een mandje met verse eieren mee om in te laten zegenen en samen met het paasbrood na de mis thuis te verorberen. In de avond wordt nogmaals een processie georganiseerd maar dit keer met feestelijke muziek en het beeld vam de Opgestane Jezus.
Deze tradities zijn nergens anders zo mooi en authentiek en worden intens door de bewoners beleefd:
Voor iedereen die rond de paastijd in dit gebied verkeert, een absolute aanrader!!
Mirjam Boerwinkel – Monte San Savino - Februari 2016
